შესავალი

გიგ-ეკონიმიკის განვითარებასთან ერთად, საქართველოში, ისევე როგორც მთელ მსოფლიოში, დღითიდღე იზრდება დამოუკიდებელი კონტრაქტორების ე.წ. ფრილანსერების რაოდენობა და მათზე მოთხოვნა. ფრილანსერს არ ყავს ე.წ. ბოსი, ის თავისუფალია სამუშაოს პროცესში, არ არის მიჯაჭვული ერთ კონკრეტულ დამსაქმებელს და მის ოფისს, თავად ირჩევს იმ პროექტს, რომელზე მუშაობაც მისთვის საინტერესო და მიმზიდველია, ხოლო დამკვეთი ნაკლები საოპერაციო დანახარჯებით იღებს ბევრად უფრო გამოცდილი პროფესიონალის მომსახურებას, მისი და ფრილანსერის ურთიერთობა არ არის შრომის ურთიერთობის მკაცრი რეგულაციების ჩარჩოში მოქცეული და არც წინასწარ დადგენილ სახელშეკრულებო პირობებს ახვევს კანონმდებელი დამკვეთს თავს. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე სულ უფრო ნაკლები ადამიანი ირჩევს მკაცრ შრომით ურთიერთობებს და ბოლოდროინდელი კვლევების თანახმად ახლო მომავალში ფრილანსერების რაოდენობა საგრძნობლად გადააჭარბებს შრომითი ურთიერთობების ფარგლებში დასაქმებულთა რაოდენობას.

ფრილანსერული მომსახურების სამართლებრივი კვალიფიკაცია და მისი შრომითი ურთიერთობისაგან გამიჯვნა აუცილებელია, რადგან ორივე ურთიერთობა განსხვავებულად რეგულირდება კანონმდებლობის ფარგლებში და მათი სამართლებრივი შედეგებიც საკმაოდ განსხვავებულია. მაგალითად:

• დამკვეთის მიერ მომსახურების ხელშეკრულების უმიზეზოდ შეწყვეტა იწვევს ფრილანსერისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას, ხოლო შრომითი ხელშეკრულების უსაფუძვლოდ შეწყვეტა იწვევს დასაქმებულისათვის განაცდურის ანაზღაურებისა და სამსახურში აღდგენის ვალდებულებას, ან მისთვის კომპენსაციის სხვაგვარად გადახდის ვალდებულებას.
• მომსახურების ხელშეკრულების ვადის გასვლით ურთიერთობა სრულდება, შრომითი ხელშეკრულების ვადის გასვლისას კი შესაძლოა კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგეს მისი დასრულების საკითხი, გარკვეულ შემთხვევებში ვადიანი შრომითი ხელშეკრულება იქცევა უვადოდ დადებულად, მისი შეწყვეტა კი უნდა მოხდეს კონკრეტული საფუძვლებით, წინააღმდეგ შემთხვევაში დამსაქმებელს მოუწევს აუნაზღაუროს განაცდური და აღადგინოს დასაქმებული სამსახურში ან მისცეს სხვაგვარი კომპენსაცია.
• დასაქმებულს ნებისმიერ დროს შეუძლია მოითხოვოს შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტა, ხოლო ფრილანსერის მიერ მომსახურების უსაფუძლოდ შეწყვეტა როგორც წესი იწვევს დამკვეთისათვის ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას. შედეგად, თუკი ფრილანსერი დამკვეთთან უსაფძვლოდ შეწყვეტს მომსახურების ხელშეკრულებას და დამკვეთი ითხოვს ზიანის ანაზღაურებას და თუკი ფრილანსერსა და დამკვეთს შორის ურთიერთობა დაკვალიფიცირდა შრომით ურთიერთობად, საკმაოდ მაღალი რისკია, რომ ფრილანსერი გათავისუფლდეს ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებისაგან.
• მომსახურების ხელშეკრულების ფარგლებში მხარეებს შეუძლიათ შეთანხმდნენ მისი შეწყვეტის სასურველ საფუძვლებზე, შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის ამომწურავი საფუძვლები კი კანონმდებლობითაა დადგენილი. შედეგად, თუკი დამკვეთი ფრილანსერთან წყვეტს მომსახურების ხელშეკრულებას ამავე ხელშეკრულებაში გაწერილი საფუძვლებით, მაგრამ ეს არ წარმოადგენს შრომითი ხელშეკრულების კანონმდებლობით დადგენილ საფუძველს, მომსახურების ხელშეკრულების შრომით ხელშეკრულებად კვალიფიკაციის შემთხვევაში დამკვეთს მოუწევს აღადგინოს დასაქმებული სამსახურში.

სასამართლო პრაქტიკის ფარგლებში არსებობს არაერთი დავა მომსახურების ურთიერთობის შრომით ურთიერთობად კვალიფიკაციასთან დაკავშირებით და საკმაოდ ხშირია შემთხვევა, როდესაც დამკვეთსა და ფრილანსერს შორის დადებული მომსახურების ხელშეკრულება დაკვალიფიცირებულა შრომით ურთიერთობად, შედეგად კი დამკვეთს დაკისრებია ფრილანსერის სამსახურში აღდგენისა და განაცდურის ანაზღაურების ვალდებულება (მათ შორის მაშინაც, როცა მომსახურების ხელშეკრულებას გაუვიდა ვადა და ურთიერთობა დასრულდა), ან მისთვის სხვაგვარი კომპენსაციის გადახდის ვალდებულება.

შრომითი ურთიერთობის გამიჯვნა ე.წ. ფრილანსერული ურთიერთობისაგან

შრომითი და მომსახურების ურთიერთობის გამიჯვნის ერთ-ერთი უმნიშნელოვანესი კრიტერიუმი სწორედ ურთიერთობის ხასიათია და მისთვის არ აქვს მნიშვნელობა რა სახის ხელშეკრულება იდება მხარეთა შორის (მათ შორის არ აქვს მნიშვნელობა ხელშეკრულების დასახელებას) ან თავად მხარეები რა ურთიერთობად მოიაზრებენ მას ხელშეკრულების ფარგლებში. კვალიფიკაციისათვის მნიშვნელოვანია უშუალოდ თანამშრომლობის პერიოდში როგორ ხდება სამუშაოს შესრულება და რა ხასიათს ატარებს ის უშუალოდ ყოველდღიური საქმიანობის პერიოდში.

ამ ურთიერთობას შორის არსებობს შემდეგი ძირითადი, პრაქტიკული განსხვავებები:

როგორ უნდა მოვიქცეთ, რომ ფრილანსერული ურთიერთობიდან არ გადავიდეთ შრომით ურთიერთობაში

პირველ რიგში უნდა გვესმოდეს, რომ რაც არ უნდა იდეალურად იყოს მომსახურების ხელშეკრულება შედგენილი, თუკი მასში აღწერილი პირობები პრაქტიკაში სხვაგვარად სრულდება, არსებობს რისკი მომსახურების ურთიერთობა დაკვალიფიცირდეს შრომით ურთიერთობად, აღნიშნულის სამართლებრივ შედეგებზე კი შესავალში ფართოდ ვისაუბრეთ. შესაბამისად, იმისათვის, რომ მომსახურების ურთიერთობა შრომითი ურთიერთობისაგან გაიმიჯნოს პრაქტიკულ დონეზე:

• მიეცით შემსრულებელს მეტი თავისუფლება და არ განუსაზღვროთ სამუშაო საათები, როდის და რა პერიოდში უნდა იმუშაოს თქვენს პროექტზე, არამედ განუსაზღვრეთ საბოლოო შედეგის ჩაბარების თარიღი და ნაკლებად აკონტროლეთ მის მიერ სამუშაოს შესრულება ყოველდღიურ რეჟიმში.
• არ დაუდგინოთ მკაცრი მოთხოვნები როგორ და რა მეთოდებით უნდა იმუშაოს, არამედ ხელშეკრულებით დაადგინეთ რა კრიტერიუმებს უნდა აკმაყოფილებდეს და რა ხარისხის უნდა იყოს მომსახურების შედეგად მიღებული პროდუქტი.
• მაქსიმალურად ეცადეთ, რომ მომსახურების გაწევისას ფრილანსერმა ძირითადად გამოიყენოს საკუთარი ქონება (ლეპტოპი, ტელეფონი, მეილი, პროგრამული უზრუნველყოფა და სხვა).
• არ მოსთხოვოთ მომსახურება მუდმივად გაგიწიოთ თქვენი სამუშაო ოფისიდან და მიეცით საშუალება თავად განსაზღვროს პროექტზე მუშაობისათვის ძირითადი სამუშაო სივრცე, გახადეთ ის თქვენი ბიზნესისგან მეტად დამოუკიდებელი.
• თუკი იმავე საქმიანობისათვის, რომელსაც ფრილანსერს ავალებთ, კომპანიაში შრომითი ურთიერთობის ფარგლებში დასაქმებული გყავთ სხვა თანამშრომელიც ეცადეთ ფრილანსერისა და თანამშრომლის დავალებები არსობრივად განსხვავებული იყოს ერთმანეთისაგან და არ განუსაზღვროთ ფრილანსერს დასაქმებულის იდენტური ჯობ დისქრიფშენი.
• მოერიდეთ ფიქსირებულ, ყოველთვიურ ანაზღაურებას და ანაზღაურება მიაბით უშუალოდ მომსახურების ფაქტობრივად გაწევასა და შედეგის დადგომას.
• არ დაუწესოთ ფრილანსერული მომსახურებისათვის ალოგიკური შეზღუდვები, მაგალითად სხვა ნებისმიერი პირისათვის იმავე ან მსგავსი მომსახურების გაწევის ან სხვა პირთან შრომითი ურთიერთობის ფარგლებში დასაქმების შეზღუდვა. თუკი, თქვენთვის მნიშვნელოვანია, რომ ფრილანსერმა არ გამოიყენოს თქვენგან მოპოვებული ინფორმაცია ან თქვენთვის შექმნილი პროდუქტი სხვა პირის სასარგებლოდ (მაგალითად კონკურენტის სასარგებლოდ) მომსახურების ხელშეკრულებით შეუზღუდეთ კონკრეტულად ინფორმაციის გამჟღავნების უფლება, მოითხოვეთ ხელშეკრულების ფარგლებში შექმნილ პროდუქტზე საკუთრების უფლება და ამგვარად შეუზღუდეთ სხვა პირის სასარგებლოდ მისი გამოყენება, მომსახურების შინაარსიდან გამომდინარე (მაგალითად პროგრამული უზრუნველყოფის შექმნისას) ფრილანსერს დაუწესეთ შეზღუდვის კონკრეტული ფარგლები, მაგალითად შეუზღუდეთ კონკრეტული პროდუქტის გარკვეული პირთა წრისთვის შექმნა და სხვა.